رباعی چیست ?

[ستاره_قطبی]

رباعی چیست ? و چه قالبی دارد ؟ با ذکر مثال

 

[NAZILA]

رباعی (به معنی چهارتایی یا چهارگانی) یکی از قالب‌های شعر فارسی است که در فارسی به آن ترانه و چارانه نیز می‌گویند. رباعی نوعی شعر است در چهار مصراع که جز مصراع سوم دیگر مصراع‌ها هم قافیه‌اند.

بهترین راه تشخیص رباعی و دو بیتی در چیست؟​

تعریف رباعی: رباعی به شعری گفته می شود که از چهار مصراع تشکیل شده است.

تعریف دوبیتی: به شعری که دارای دوبیت باشد نیز دوبیتی می گویند.

ولی جالب است بدانید که هر دوی این شعر ها از لحاظ ظاهری به هم شبیه هستند ،یعنی از نظر قرارگیری قافیه تفاوتی با هم ندارند.

تفاوت بین دوبیتی و رباعی در این موارد خلاصه می شود:​

تفاوت بین دوبیتی و رباعی در نوع وزن : رباعی دارای وزن خاصی است . این وزن خاص لا حول و لاقوه الا بالله و وزن عروضی مفعول، مفاعلن ، مفاعلین یا با اختلاف جزئی است. همان طور که گفتیم از نظر شکل و قرارگیری قافیه ها این دو با هم تفاوتی ندارند.

راه تشخیص دوبیتی از رباعی​

برای این که بتوانیم تشخیص دهیم که شعری دوبیتی است یا رباعی باید به هجای اول هر مصراع توجه کنیم. بدین صورت که اگر اولین هجای هر مصراع بلند باشد، آن شعر رباعی و اگر اولین هجای هر مصراع کوتاه باشد ،آن شعر دو بیتی است.

هجای بلند = صامت + مصوت بلند ( با ،می ،سو )
هجای بلند= صامت+ مصوت کوتاه+ صامت(بر: ب،ــَـ ، ر
؛دل:د، ــِـ ، ل ؛ مُر : م، ـــُــ، ر )

هجای کوتاه = صامت + مصوت کوتاه : که : ک ، ــِــ ؛
پَ : پ، ــَـ ؛ .

تفاوت دوبیتی و رباعی در مضامین​

به طور کلی مضمون دوبیتی و رباعی را این گونه می توان دسته بندی کرد که بیش تر موارد دوبیتی ها شامل مضامین غنایی هستند مانند داغ دل، عشق، عرفان، گریه، یاد دوست سوز جدایی، درماندگی و... ولی رباعی اکثرا با مضامینی هم چون فلسفه ،چون و چرا و در برخی مواقع شک فلسفی همراه است. ‌هم چنین عده ای از افراد به اشعار رباعیاتی که در آواز و موسیقی به کار برده می شود ترانه و به موارد غیر از این دوبیتی می گویند. علاوه بر این چنان چه رباعی به همراه موسیقی و به زبان عربی باشد، «قول» و به زبان فارسی غزل نامیده می شود.

فرق قول و غزل در بیت زیر از حافظ​

بلبل از فیض گل آموخت سخن ورنه نبود

این همه قول و غزل تعبیه در منقارش

انواع شعرهای رباعی​

1. در این نوع مصراع سوم از لحاظ قافیه آزاد است و رباعی خصی نامیده می شود.
2. هر چهار مصراع آن با یکدیگر هم قافیه هستند و این نوع هم مصرع نامیده می شود.

سابقه تاریخی رباعی در ادبیات فارسی ایران​

بر اساس بیانات شفیعی کدکنی رباعی از شعرهای خالص ایرانی است که سال ها پیش از رودکی با آن سماع می کرده اند. هم چنین در اصطلاح صوفیه بر شعرهایی که گویندگانی ناشناس داشته، گفته می شد. در اغلب موارد هم به سروده های مردم عادی عاشق پیشه در کوچه بازار اطلاق می گرفت. ذکر این نکته هم الزامی است که بدانید رباعیات خوانده شده در حلقه صوفیه قرن سوم به زبان عربی نبود. ( شفیعی کدکنی ، 1379، ص 477)

دانستنی های مهم درباره اشعار رباعی در ایران​

بر اساس تحقیقات انجام یافته تمامی محققین بر این باور هستند که رباعی ریشه ای غیر عربی دارد . به طوری که همگی معتقدند دوبیتی و رباعی در زبان عربی به هیچ وجه موفق نبوده اند. اما در ادبیات فارسی خیلی هم موفق بوده اند.

رباعی از جمله اشعاری است که از آغاز در ادبیات ما بوده است. بایزید بسطامی و شفیق بلخی را می توان از اولین های این عرصه پنداشت.

عصر سلجوقیان و خوارزمشاهیان دوره شکوفایی این قالب شعری بوده است. کتاب نزهة المجالس با بیش از چهار هزار بیت رباعی اثر باقی مانده این دوره است.

همین طور لازم است بدانید که از قرن 8 به این ور با افول سبک عراقی به رباعی توجه زیادی نشد. این موضوع در اشعار حافظ و سعدی نیز به چشم می خورد. فتور رباعی در دوره بازگشت نیز ادامه پیدا کرد . نیما از بین همه قالب‌های قدیم تنها به رباعی علاقه داشت.(شمسیا؛ 1374: ص 46)

 

[stabekiove]

رباعی در اصطلاح، شعری است دارای چهار مصراع به وزن مفعول، مفاعیل، مفاعیل، فعل یا (لا حول و لا قوة الّا بالله)؛
و بر دو نوع است:
۱- هر چهار مصراع آن هم‌قافیه است که به آن مصرع می‌گویند؛
۲- مصراع سوم از نظر قافیه آزاد است که به آن رباعی خصی می‌گویند.

ریشه رباعی​

همه محققین بر این نظرند که ریشه رباعی از هر زبانی که باشد از عربی نیست و رباعی و دوبیتی در زبان عربی اصلاً موفق نبوده است در حالی که در فارسی از موفق‌ترین قالب‌هاست و حتی نزد عده‌ای تقدس داشته است. از همان آغاز بالیدن تصوف در ایران، رباعیات پیرانی چون ابوسعید ابوالخیر را عوام چندان مقدس و ملکوتی می‌انگاشتند که آنها را مثل دعا به کار می‌برده‌اند.
امروز تعدادی از این رباعی‌ها را می‌شناسیم که برای حل مسائل آنها را بر کاغذ ‌نگاشته و برای اموری مانند نزول باران، پیدا شدن مال گمشده، ایجاد محبت و... از رباعی مدد می‌گرفته‌اند. هنوز در روستاهای کردستان دردهایشان را با رباعی درمان می‌کنند و شاید این تقدس بی‌ربط با وزن آن لا حول ولا قوة الّا بالله نباشد.

رباعی از آغاز شعر فارسی در ادبیات ما حضور داشته است. شفیق بلخی و بایزید بسطامی صوفیانی هستند که رباعیاتی به ایشان نسبت داده شده اما نخستین شاعری که رباعیاتی از او باقی مانده رودکی است. (اما این بدان معنا نیست که رودکی مبدع آن است)

نظر شفیعی کدکنی​

به نظر شفیعی کدکنی نیز، رباعی نوعی شعر ایرانی خالص بود که سال‌ها قبل از رودکی در مجامع صوفیه با آن سماع می‌کرده‌اند.
رباعی در اصطلاح صوفیه بر شعرهایی که گویندگانش ناشناخته بوده‌اند اطلاق می‌شده است و غالباً سروده مردم عاشق‌پیشه کوچه و بازار بوده است. رباعیاتی که در حلقه صوفیه قرن سوم می‌خوانده‌اند به زبان عربی نبوده است.