اگر پیمانکار نتواند پروژه را در زمان تعیین شده به اتمام برساند و این تاخیرها غیر مجاز محسوب شوند، طبق ماده 50 شرایط عمومی پیمان مشمول جریمه خواهد شد. این موضوع تنها یکی از جوانب منفی ناشی از تأخیر غیر مجاز پیمانکار است. آگاهی از انواع تأخیرات و روش محاسبه جریمه بر اساس شرایط عمومی پیمان، از الزامات مهم برای مهندسان حرفه‌ای در حوزه فنی محسوب می‌شود.
پیامدهای تأخیرات در شرایط عمومی پیمان
مدت اجرای پیمان در ماده 4 از توافق‌نامه مشخص شده و پیمانکار موظف است پروژه را در این زمان تکمیل کند. با این حال، به دلایل مختلف، پروسه اجرا ممکن است با تأخیر مواجه شود. تأخیرات می‌توانند مجاز یا غیر مجاز باشند. تأخیرات مجاز به مواردی اشاره دارد که پیمانکار در آنها تقصیری ندارد، در حالی که تأخیرات غیر مجاز به وضعیتی اشاره دارند که پیمانکار با آن درگیر بوده است.
لازم به ذکر است که عواقب تأخیرات غیر مجاز صرفاً به پرداخت جریمه ختم نمی‌شود. شش پیامد اساسی تأخیر در پیمانکاری عبارتند از:
1- فسخ پیمان: طبق مواد 46 و 47 شرایط عمومی پیمان، تأخیرهای غیر مجاز می‌توانند موجب فسخ قرارداد توسط کارفرما شوند، به‌ویژه اگر تأخیر بیش از یک چهارم مدت پیمان باشد. به عنوان مثال، اگر مدت قرارداد 12 ماه باشد و زمان اتمام کار بیش از 15 ماه طول بکشد، کارفرما حق فسخ پیمان را خواهد داشت.
2- پرداخت هزینه‌های بیمه: در دوران تأخیر در پروژه‌های عمرانی، هزینه‌های بیمه مسئولیت مالی نسبت به خسارات اقتصادی به عهده کارفرما است، مگر در مواردی که در اسناد مشخص شده باشد. طبق ماده 21 شرایط عمومی پیمان، در مدت غیر مجاز، این هزینه‌ها به عهده پیمانکار خواهد بود.
3- تغییرات در شاخص دوره انجام کار و ضریب تعدیل صورت وضعیت‌ها: ضریب 0.95 در محاسبات تعدیل صورت وضعیت پیمانکار به‌طور زیر تغییر می‌یابد:
- اگر پروژه در زمان مقرر به پایان برسد، به 1 افزایش می‌یابد.
- اگر پروژه در مدت اولیه به همراه تمدید مجاز اتمام یابد، به 0.975 تبدیل می‌شود.
در صورت وجود تأخیر غیر مجاز، ضریب 0.95 تغییر نمی‌کند و محاسبات بر اساس میانگین شاخص‌های دوره‌های پیمان انجام می‌شود.
4- از دست رفتن اعتماد کارفرما برای بستن قراردادهای ترک تشریفات و مناقصه محدود: کارفرما می‌تواند بدون برگزاری مناقصه عمومی، در صورت تأخیر در انتخاب پیمانکار یا تخصص محدود آن، مناقصه محدود برگزار کند. اگر پیمانکار در پروژه‌های قبلی با تأخیر کار را تحویل دهد، ممکن است اعتماد کارفرما را از دست بدهد و در دریافت قراردادهای جدید با مشکل مواجه شود.
پیامدهای تأخیرات در شرایط عمومی پیمان
مدت اجرای پیمان در ماده 4 از توافق‌نامه مشخص شده و پیمانکار موظف است پروژه را در این زمان تکمیل کند. با این حال، به دلایل مختلف، پروسه اجرا ممکن است با تأخیر مواجه شود. تأخیرات می‌توانند مجاز یا غیر مجاز باشند. تأخیرات مجاز به مواردی اشاره دارد که پیمانکار در آنها تقصیری ندارد، در حالی که تأخیرات غیر مجاز به وضعیتی اشاره دارند که پیمانکار با آن درگیر بوده است.
لازم به ذکر است که عواقب تأخیرات غیر مجاز صرفاً به پرداخت جریمه ختم نمی‌شود. شش پیامد اساسی تأخیر در پیمانکاری عبارتند از:
1- فسخ پیمان: طبق مواد 46 و 47 شرایط عمومی پیمان، تأخیرهای غیر مجاز می‌توانند موجب فسخ قرارداد توسط کارفرما شوند، به‌ویژه اگر تأخیر بیش از یک چهارم مدت پیمان باشد. به عنوان مثال، اگر مدت قرارداد 12 ماه باشد و زمان اتمام کار بیش از 15 ماه طول بکشد، کارفرما حق فسخ پیمان را خواهد داشت.
2- پرداخت هزینه‌های بیمه: در دوران تأخیر در پروژه‌های عمرانی، هزینه‌های بیمه مسئولیت مالی نسبت به خسارات اقتصادی به عهده کارفرما است، مگر در مواردی که در اسناد مشخص شده باشد. طبق ماده 21 شرایط عمومی پیمان، در مدت غیر مجاز، این هزینه‌ها به عهده پیمانکار خواهد بود.
3- تغییرات در شاخص دوره انجام کار و ضریب تعدیل صورت وضعیت‌ها: ضریب 0.95 در محاسبات تعدیل صورت وضعیت پیمانکار به‌طور زیر تغییر می‌یابد:
- اگر پروژه در زمان مقرر به پایان برسد، به 1 افزایش می‌یابد.
- اگر پروژه در مدت اولیه به همراه تمدید مجاز اتمام یابد، به 0.975 تبدیل می‌شود.
در صورت وجود تأخیر غیر مجاز، ضریب 0.95 تغییر نمی‌کند و محاسبات بر اساس میانگین شاخص‌های دوره‌های پیمان انجام می‌شود.
4- از دست رفتن اعتماد کارفرما برای بستن قراردادهای ترک تشریفات و مناقصه محدود: کارفرما می‌تواند بدون برگزاری مناقصه عمومی، در صورت تأخیر در انتخاب پیمانکار یا تخصص محدود آن، مناقصه محدود برگزار کند. اگر پیمانکار در پروژه‌های قبلی با تأخیر کار را تحویل دهد، ممکن است اعتماد کارفرما را از دست بدهد و در دریافت قراردادهای جدید با مشکل مواجه شود.
