hadiani
عضو انجمن
در جلسهٔ درس اخلاق سه‌شنبه، ۱۳ آبان ۱۴۰۴ـ❖﷽❖ـ
ایثار؛ مرتبه‌ای والا از حکمت عملی در اخلاق
در این گفتار، محور بحث فراز «وَ إيثَارِ التَّفَضُّلِ» از دعای مکارم‌الاخلاق صحیفهٔ سجادیه است. سخن از آن است که ایثار از والاترین مراتب حکمت عملی در
اخلاق است؛ یعنی انسان در جایی که خود نیازمند است، دیگری را بر خویش مقدم بدارد. این مرتبهٔ اخلاقی تنها با تجربهٔ واقعیِ نیاز، خطر و تنگنا معنا می‌یابد و در گفتار و تصور ذهنی حاصل نمی‌شود.
برتری نیت بر ظاهر عمل در سنجش اخلاقی
در توضیح ایثار، تفاوت میان رفتار ظاهری و نیت درونی برجسته می‌شود. عمل ممکن
است در ظاهر با دیگران یکسان باشد، اما ارزش حقیقی آن به عمق ایمان، اخلاص و معرفت فاعل وابسته است. بنابراین، در مکتب اخلاق اسلامی، نیت الهی و صدق درونی اساس ارزش‌گذاری اعمال است، نه صرف انجام عمل خیر.
تجلی ایثار در سیرهٔ اهل‌بیت(ع): اطعام از سر اخلاص
نمونهٔ کامل ایثار، رفتار حضرات اهل‌بیت(ع) در ماجرای اطعام مسکین، یتیم و اسیر است؛ آنان در اوج تنگدستی و گرسنگی، نان افطار خود را سه روز پیاپی بخشیدند. این عمل تنها بخششی مادی نبود، بلکه تجلی اخلاص کامل در بندگی بود؛ زیرا اطعام آنان برای رضای خدا بود، نه انتظار پاداش یا ستایش دیگران.
این نمونه بیانگر روح «إيثَارِ التَّفَضُّلِ» است؛ یعنی بخشش همراه با برتری اخلاقی و خلوص نیت.
آشکار شدن مکارم اخلاق در میدان عمل و تنگنا
مکارم اخلاق تنها در میدان عمل و در شرایط واقعی آشکار می‌شوند. شجاعت، ایثار و کرامت در هنگامهٔ خطر و نیاز معنا پیدا می‌کنند، و انسان مؤمن باید حتی در برابر دشمن یا
اسیر نیز مرزهای اخلاق را پاس بدارد. در چنین سطحی از اخلاق، رفتار و نیت هر دو بر مدار اخلاص و عدالت می‌چرخند و انسان به مقام تفضل الهی نزدیک می‌شود.
