مفسّران قرآن مجید در تفسیر باقیات صالحات، احتمالات متعددّى ذکر کرده اند که به پنج نمونه از آنها اشاره مى کنیم:
الف : منظور، نمازهاى پنجگانه روزانه است(1); زیرا هم عملى صالح و شایسته است و هم ماندگار. نماز در هر خانه و اداره و جامعه و کشورى اقامه شود، آن را آباد مى کند و از هر کجا رخت بر بندد، آنجا ویران خواهد شد. نمازى که قلب انسان ـ این کانون نگرانى ها و اضطرابها ـ را متوجّه خداوند مى کند، موجب اطمینان و آرامش و تسکین قلب مضطرب است(2) و خلاصه، نماز معیار و میزان قبولى و یا عدم پذیرش سایر عبادات است.(3)
ب : مراد از «باقیات صالحات» ذکر شریف «سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُلِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَر» است(4).
خداوند پاک و منزّه از هر عیب و نقصى و متّصف به هر صفت کمال است; چنین خداوندى شایسته حمد و ستایش است. حال که او هیچ عیب و نقصى ندارد و تمام صفات کمالیّه را واجد است، تنها او شایسته پرستش است و هیچ معبودى جز او، شایسته عبادت نیست. خداوندى که بالاتر از
توصیف ما و بالاتر از فکر و اندیشه ماست.
ج : «نماز شب» احتمال دیگرى است که در تفسیر جمله «باقیات صالحات» ذکرشده است.(5) نماز شب از اهمّیّت زیادى برخوردار است که هر چه پیرامون اهمّیّتش بیان شود، کم است; قرآن مجید در این باره مى فرماید: وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِه نافِلَةً لَکَ عَسى اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْموُداً(6)
و پاسى از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان. این یک وظیفه ویژه اى براى توست; امید است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستایش بر انگیزد!
رسیدن به مقام «محمود»، حتّى براى حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) در سایه نماز شب ممکن است. البتّه، لازم نیست که انسان تمام آداب نماز شب را انجام دهد، مخصوصاً براى کسانى که تازه قصد نیل به این سعادت بزرگ را دارند; بلکه بجا آوردن همان یازده رکعت نماز به صورت عادى و بدون آداب، کافى است; هر چند کسانى که سعادت بجا آوردن تمام آداب و دعاها را دارند، به طور قطع ثواب افزونترى در پیشگاه خداوند متعال دارند.
امید آن که باتوفیق انجام این عبادت بزرگ، به تدریج لذّت رسیدن به «مقام محمود» را احساس کنیم.
د : برخى از مفسّران «باقیات صالحات» را به دخترانى تفسیر کرده اند که با آداب اسلامى تربیت یافته و مادران نمونه اى براى فرزندان خود شده اند(7) چنین دخترانى «باقیات صالحات» هستند; زیرا اینان مایه امیدوارى پدر و مادر در جهان آخرتند.
هـ : در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که مودّت و دوستى و ولایت اهلبیت(علیهم السلام) را از جمله مصادیق «باقیات صالحات» شمرده اند.(8)
بنابراین طبق این حدیث مودّت و دوستى اهلبیت(ع) نیز از مصادیق باقیات صالحات است.
این پنج مورد، پنج تفسیر مختلف از «باقیات صالحات» است; ولى همان گونه که مکرّر گفته ایم این تفاسیر به ظاهر مختلف، هیچ تضادّ و تنافى با یکدیگر ندارند و مى توان همه آنها را در مضمون «باقیات صالحات» گنجاند; به این صورت که هریک از تفاسیر ذکر شده و تفاسیر دیگرى که ذکر نکردیم(9)، هر کدام از اینها مصداقى از مصادیق «باقیات صالحات» باشد;(10) زیرا «باقیات صالحات» مصادیق فراوانى دارد.
* * *
نتیجه این که انسان نباید به زندگى زود گذر دنیا، دل ببندد; بلکه باید به دنبال «باقیات صالحات» باشد.
شاعر مى گوید:
بشکاف خاک و ببین یکدم *** بى مهرى زمانه رسوا را
این دشت خوابگاه شهیدان است *** فرصت شمار وقت تماشا را
از عمر رفته نیز حسابى کن *** مشمار جدى و عقرب و جوزا را
1 . تفسیر جوامع الجامع، جلد دوم، صفحه 367.
2 . سوره رعد، آیه 28.
3 . میزان الحکمة، باب 2265، حدیث 10233 و باب 2273.
4 . ترجمه تفسیر المیزان، جلد 26، صفحه 187.
5 . البیان فى تفسیر القرآن، جلد 7، صفحه 52.
6 . سوره اسراء، آیه 79.
7 . مجمع البیان، جلد 5، صفحه 474.
8 . تفسیر نمونه، جلد 12، صفحه 446.
9 . به تفسیر مجمع البیان، جلد 6، صفحه 473 و 474 مراجعه کنید.
10 . مرحوم طبرسى در آدرس فوق و علاّمه طباطبائى «رضوان اللّه علیهما» در ترجمه المیزان، جلد 26، صفحه 187 نیز همین عقیده را دارند.
